İnsanlar beslenme yönünden hem et ve hem ot yiyen gruba girerler. Vahşi tabiatta et yemek daha güçlü yaratılmışlığı gerektirir. Çünkü eti, yenilmesi için ot yiyen hayvanlar oluştururlar. Bu olay karada ve denizdeki hayatta aynı biçimde sürüp gitmektedir.
Yaratılma biçimi hükmünü yerine getireceği için ilk insan etrafındaki meyveleri toplamak, hayvanları avlamak devrini yaşamış, ellerinin marifetine aklını eklemek suretiyle işlediği topraktan otu, ehlileştirdiği hayvandan eti temin etmeyi öğrenmiştir.
İnsanların yediği bitkisel ve hayvansal kaynaklı besinler araştırılmış ve bunların kimyasal olarak başlıca 3 çeşit yapı gösteren maddeleri içerdiği saptanmıştır. Bunlar;
- Karbonhidratlar
- Yağlar
- Proteinler adları ile anılırlar
Karbonhidratlar insan vücudu için enerji sağlayan yakıt maddesidir. Benzinin motorda yanması ile meydana gelen hareket enerjisinin otomobilinizi yürütmesi, bu enerjinin otomobilinizin kaloriferini ısıtması gibi. Başlıca karbonhidrat kaynağı tabii besinler buğdaygiller, baklagiller, mısır, patates, meyveler, sebzeler, bal ve süttür. Bunlardan sebzelerin içerdiği karbonhidratların enerji değeri çok düşüktür. Fakat bunlar barsak hareketlerinin sağlanmasında görev alırlar. Bunlar lifler adı ile de anılırlar. Meyveler de lifleri içerirler, fakat enerji veren karbonhidrat içerikleri de vardır ve bu -15 oranında bulunur. Bala gelince bu, en yoğun karbonhidrat içeren tabii bir besindir. Şeker ve pekmez en yoğun karbonhidrat içeren suni birer besindirler. 1 gram karbonhidrat 4 kalorilik enerji verir.
Yağlar, ikinci derecede yakıt maddesi olarak kullanılırlar. Bu, önce depolanmak sonra da açlıkta depolandıkları yerlerden enerjiye dönüştüren vücut kısmına götürülmek suretiyle başarılır. Başlıca yağ kaynağı olan tabii besinler yağlı tohumlar, et yağı, zeytin ve süttür. Bitkisel kaynaklılar suni olarak yoğunlaştırılmış yağlar haline getirilebilmektedir. 1 gram yağ 9 kalorilik enerji verir.
Proteinler; vücudun eksilen, eskiyen yerlerinin yenilenmesinde kullanılır. Fakat açlık uzun süre devam ederse ve bu süre içinde yağ deposu tükenirse proteinler enerji temini için kullanılırlar. Uzun süren açlıkta adeta bir deri bir kemik haline gelmenin sebebi protein yapısında olan kas dokusunun erimesidir. Başlıca protein kaynağı olan tabii besinler et, yumurta ve süttür. Peynir yoğun biçimde protein içeren suni bir besin maddesidir.
Bitkisel ve hayvansal kaynaklı besin maddeleri insan vücudu için gerekli olan vitamin ve mineralleri de içerirler. Bunların görevleri karbonhidrat, yağ ve proteinlerden farklıdırlar.
Besin Maddeleri Nasıl Gruplandırılmalıdır?
Besin maddeleri içeriklerinin ağırlıklarına göre 6 gruba ayrılabilir. Bunlar;
- Süt ve benzerleri
- Sebzeler
- Meyveler
- Ekmek ve benzerleri
- Et ve benzerleri
- Yağ ve benzerleri olarak sıralanabilirler.
Niçin böyle bir gruplandırmaya gerek duyulmuştur? Bunun cevabını açıklayalım:
- Grupta süt ve benzerleri vardır. Burada başlıca süt ve yoğurt bulunur. Süt ve yoğurt hem karbonhidrat, hem yağ ve hem de protein içeren yegane besin maddeleridir.
- Grupta sebzeler vardır. Bunların kalori değeri yok denecek kadar azdır. Fakat içerdiği lifler yüzünden ve liflerin de barsak hareketlerini sağlamasından dolayı ayrıca midede dolduran madde görevi de yüklendiklerinden diğer besinlerden farklılık gösterirler.
- Grupta meyveler vardır. Meyveler % 10-15 oranında enerji veren karbonhidratları içerirler, diğer karbonhidrat içeriği ise sebzelerde olduğu gibi lifleri oluştururlar. Meyvedeki lifler sebzelerdeki kadar olmasa bile yine bir miktar mide doldurucu görevi de üstlenirler. Bu özelliklerinden dolayı yemeklerden sonra tatlı adını verdiğimiz yoğun karbonhidratlı besinlerin yerine rahatlıkla konulabilmektedirler.
- Grupta ekmek ve benzerleri vardır. Bunlar yüksek oranda karbonhidrat içerirler. Fakat bu karbonhidratlar; bal, şeker, pekmezde olduğu gibi yoğun değildir ve kana çabuk karışmazlar.
- Grupta et, yumurta ve peynir vardır. Bunlar yüksek oranda protein içerirler.
- Grupta yağ, zeytin ve yağlı tohumlar vardır. Bunlardan yağlar sıvı ve katı yağlar olarak iki şekilde bulunurlar.
Besin listeleri aşağıda gösterilmiştir.
Dengeli Beslenme Nedir?
Beslenmede yukarıda 6 grup halinde bildirilen besin maddeleri;
- Her öğünde bulunursa
- Günlük kaloriyi karşılayacak miktarda olursa
- Karbonhidrat içeriği asıl enerji kaynağı olacak biçimde hesaplanırsa
- Protein içeriği 1 gram/kg ideal vücut ağırlığı düzeyinin altına düşmeyecek miktarda olursa
- Günlük kalorinin öğünlere taksimi 1/5 sabah, 2/5 öğle, 2/5 akşam oranında düşünülürse kişi dengeli beslenmiş olur.