Bir kişinin kendi işlerini tek başına görmesi veya yürütmesi çoğu zaman mümkün değildir . İşin hacmi , niteliği veya teknik bilgi ve ihtiyaçlar , bunun yürütülmesinde başka kişilerin de yardımlarını gerektirebilir . Bir işin görülmesi veya yürütülmesine katkıda bulunan yardımcı kişiler , çeşitli hukuki ilişki içinde çalıştırılabilirler . Adam çalıştıran ile yardımcı kişi arasındaki hukuki ilişki , bir kamu hukuku ilişkisi olabileceği gibi , bir özel hukuk ilişkisi de olabilir . TBK m.66’da belirtilen husus , adam çalıştıran ile çalışan arasındaki hukuki ilişkiyi özel hukuk çerçevesinde belirtmiştir . Ayrıca , çalışanların üçüncü kişilere vereceği zarardan dolayıda da yine adam çalıştıranın sorumlu olacağını düzenlemiştir .
Adam çalıştıranın sorumluluğu , kusursuz sorumluluk türlerinden özen sorumluluğudur . Kanunkoyucu TBK m.66’da adam çalıştırana genel nitelikte objektif bir özen yükümlülüğü yüklemiştir . Sorumluluğum kaynağı adam çalıştıranın özen yükümlülüğünü , yani çalışanlar üzerindeki denetim ve gözetim ödevini yerine getirmemesine , kanun tarafından kendisine yükletilen bu tür objektif bir ödevi ihlal etmesine dayanmaktadır . Buna göre adam çalıştıran , kendine bağımlı olan çalışanları üzerinde işleri gördükleri sırada üçüncü kişilere zarar vermelerini önleyecek her türlü dikkat ve özeni , denetim ve gözetimi göstermek zorundadır .
Borçlar hukukunda yardımcı kişinin işin görülmesi sırasında başkalarına vermiş olduğu zarardan , adam çalıştıranın sorumluluğu ; iki ayrı şekilde düzenlenmiştir : Bunlardan biri TBK m.66 olmakla birlikte diğeri TBK m.116’dır .
TBK m.66 düzenlemesi ; adam çalıştıran ile üçüncü kişi arasında herhangi bir hukuki ilişki yoktur . Örneğin yardımcı kişi kremitleri yerleştirirken yoldan geçen birinin kafasına düşürdü ve yaraladı . Burada sorumlu olan kişi adam çalıştıran . Başına kiremit düşen kişi ile adam çalıştıran arasında herhangi bir hukuki ilişki mevcut değil .
TBK m.116 düzenlemesinde ise ; adam çalıştıran ile üçüncü kişi ( zarar gören ) arasında hukuki ilişki mevcut . Örneğin ; adam çalıştıran ile üçünkü kişi sözleşme yapıyor , sözleşmeye göre evinin boruları tümden değişecek . Adam çalıştıran yanında çalışan kişiyi bu iş için görevlendiriyor . Yardımcı kişi boruları değiştirirken elinden düşürdüğü çekiç ile üçüncü kişiyi yaralıyor . Üçüncü kişi ile adam çalıştıran arasında sözleşmesel bir ilişki bulunduğu için TBK m. 116 uygulama alanı buluyor .
TBK m.66 ile TBK m.116 arasındaki fark ; üçüncü kişi ile hukuki bir ilişkinin olup olmamasıdır . Üçüncü kişi ile hukuki bir ilişki mevcut değilse TBK m.66 ; üçüncü kişi ile adam çalıştıran arasında hukuki bir ilişki varsa ( sözleşme gibi ) TBK m.116 uygulanıyor . Ayrıca 2 kanun maddesi arasındaki en önemli fark ise ; TBK m. 66’ya göre ; adam çalıştıran yardımcı kişi üzerinde dikkat ve özeni gösterse de yine aynı zarar meydana geleceğini kanıtlarsa sorumluluktan kurtulabiliyor ; ancak TBK m.116’ya göre adam çalıştıran sorumluluktan asla kurtulamıyor .
Adam Çalıştıranın Sorumluluğunun Şartları Nelerdir ?
Adam çalıştıranın sorumluluğunun şartları genel ve özel sorumluluk şartları olarak iki kısımda incelenmelidir :
- Genel Şartlar : Zarar – Uygun İlliyet Bağı – Hukuka Aykırılık. Yani bir zarar meydana gelmeli , bu zarar yardımcı kişinin fiilinden dolayı doğmalı ; ayrıca yardımcı kişinin fiili hukuka aykırı olmalıdır .
- Özel Şartlar :
- Adam çalıştıran ile çalışan arasında bir çalışma ilişkisi ( bağımlılık ) olmalıdır .TBK m.66’ya göre adam çalıştıran kavramı , işveren kavramından daha geniştir . İşlerini gördürmek amacıyla bağımlılık ilişkisi içinde üçüncü bir kişinin hizmetine başvuran , onun hizmet ediminden yararlanan , onun üzerinde gözetim ve denetim yetkisi olan kimseye adam çalıştıran denir . Gördürülecek iş , sürekli bir iş olabileceği gibi geçici bir iş ; ivazlı bir iş olabileceği gibi ivazsız ( karşılıksız ) bir iş de olabilir . Çalışan hizmeti , çalıştıran menfaatine görmelidir . Gerçek ve tüzel kişiler adam çalıştıran sıfatına haiz olabilirler .
- Zarar , çalışanın işi gördüğü sırada hukuka aykırı bir davranışıyla meydana gelmelidir . Zarar her şeyden önce çalışanın bir davranışı sonunda meydana gelmiş olmalıdır . Çalışanın davranışı hukuka aykırı olmalı , koruma normlarının birini ihlal etmelidir . Zarar çalışana verilen işin görülmesi sırasında meydana gelmelidir .
- Adam çalıştıran kurtuluş kanıtı getirememiş olmalıdır . Kurtuluş kanıtı , adam çalıştıranın sorumlu olmaması için ortaya atmış olduğu sebeplerdir . Adam çalıştıranın sorumluluğunda ; adam çalıştıran ,her türlü gözetim ve denetim görevini yaptığını yinede zararın meydana geldiğini ayrıca gözetim ve denetim görevini yerine getirse daha zararın meydana geleceğini kanıtlar ise sorumluluktan kurtulur . Adam çalıştıran çalışanın seçiminde her türlü özeni gösterdiğini , iş ile ilgili talimat verirken kurallara uyduğunu çalışanları denetlediğini ispat etmesi halinde sorumlu olmayacaktır . İşte bu kurtuluş kanıtıdır . TBK m.66 kurtuluş kanıtına imkan tanır ; ancak TBK m.116 kurtuluş kanıtına imkan tanımaz. Yani TBK m.116 ‘ ya göre her ne sebeple olursa olsun adam çalıştıran çalışanın vermiş olduğu zarardan sorumludur .
Adam Çalıştıranın Çalışana Rücuu
Adam çalıştıranın sorumlu olması halinde; zararı tazmin eden çalıştıran , zarara sebep olan çalışana bunu rücuu hakkı vardır . TBK m.66/5 bunu düzenlemiştir . Burada rücuu adam çalıştıranın ödemiş olduğu tazminatı , zarara neden olan çalışandan istemesidir .
Rücuu davası zarara neden olan çalışanın öğrenilmesinden itibaren 2 yıl içinde ve her halde tazminatın ödendiği tarihten başlayarak 10 yıl içinde açılmalıdır , açılmaması halinde zamanaşımına uğrar .