Ceza hukuku kurallarının zaman bakımından uygulanması kapsamında 3 temel ilke yer almaktadır . Bunlar hemen uygulama , geriye yürüme , ileriye yürümedir .
- Hemen Uygulama , yürürlüğe giren bir yasanın yürürlükte bulunduğu süre içinde gerçekleşen tüm eylem ve olaylar hakkında uygulanmasını ifade eder .
- Geriye Yürüme , bir suçun işlenmesinden sonra yürürlüğe giren kanunun daha önce işlenmiş ola suça uygulanmasını ifade eder .Ceza hukukunda failin lehine olan kanunlar geriye yürür .
- İleriye Yürüme , Bir kanunun yürürlükten kalktıktan sonraki fiillere uygulanmasıdır . Ceza hukukunda ileriye yürüme kabul edilemez .
İşlendiği zaman suç sayılmayan fiilden dolayı kimse daha sonra ceza alamaz . Bu kapsamda ceza hukukunun zaman bakımından uygulanması büyük önem taşımaktadır . Zaman bakımından uygulama durumu şu kriterlere göre tayin edilir :
- Zaman bakımından uygulama alanında belirlenmesi gereken ilk durum : Hükmün karakterini belirlemektir .Hüküm bir ceza hukuku hükmü mü , yoksa ceza muhakemesi hukuku hükmü mü ya da infaz hukuku hükmü mü ilk önce bu belirlenmelidir .Eğer ki hükmümüz ceza hukuku hükmü ise yani hangi fiilin suç teşkil ettiği cezasının alt üst sınırlarının neler olduğu kapsamında bir hüküm ise kural olarak derhal uygulama ( hemen uygulama ) esastır . Ancak lehe kanun geçmişe yürür yani yeni kanun failin lehine ise yeni kanun uygulanır . Eğer ki hüküm ceza muhakemesi hükmü ise yani soruşturma ve kovuşturmayı ilgilendiren bir hüküm ise bu durumda faile , fiili işlediği zaman yer alan kanun uygulanır . Yeni kanun failin lehine olsa da uygulanmaz ; ceza muhakemesi hükümlerinde geçmişe yürüme istisnası yoktur . Velev ki karşımıza çıkan hüküm infaz hukuku hükmüyse yani mahkumiyet kükmünü yerine getiren hükümse bu durumda kural yine hemen uygulamadır . ancak şu 3 duruda geçmişe yürüme söz konusu olur : Koşullu Salıverme – Tekerrür – Hapis Cezasının Ertelenmesi . Yani bu 3 durumda yeni hüküm fail lehineyse uygulanır bunlar haricinde infaz hukuku hükmü için geriye yürüme yoktur .
- Zaman bakımından uygulama alanında hükmün karakterini belirledikten sonra kanunun karakterini belirlemek gerekir . Yani kanun süreli bir kanun mu yoksa sürekli bir kanun mu bunun tespiti şarttır . Eğer ki kanun süreli bir kanunsa kural istisna uygulaması geçerli değildir hüküm karakteri ne olursa olsun hemen uygulama esastır . Eğer kanun sürekli bir kanunsa kural istisna geçerlidir. 1. durumda belirtilenler aynen yerine getirilir . Lehe olan kanun ceza hukuku hükmünde uygulanır , ceza muhakemesi hükmünde uygulanmaz ve son olarak infaz hukuku için 3 istisnai durum için geriye yürüme uygulanır .
Not : Güvenlik tedbiri bakımından lehe olan kanun geçmişe yürür .
Lehe Olan Kanunlar Nelerdir ?
- Eylemi suç olmaktan çıkaran ,
- Suçun oluşmasını zorlaştıran ,
- Hapis cezası yerine para cezası öngören ,
- Fiili şikayete tabi hale getiren ,
- Zamanaşımı süresini kısaltan ,
- Daha az miktarda ceza öngören ,
Alt sınırları eşitse , üst sınırı daha az ceza öngören ; üst sınır eşitse alt sınırı daha az olan lehe ; veyahut alt ve üst sınırları farklıysa hakim ayrı ayrı değerlendirme yapıp hangisinde daha az bir ceza öngörülüyorsa o kanun lehe kanundur .