Belirli bir yerde ülkede , toplumda ; belirli bir zamanda yürürlükte olan, uygulanan hukuka , pozitif hukuk denir .Hukukun temel yapı taşlarını oluşturan , hukuku hukuk yapan ve hukuka belirginlik kazandıran , hukukun dayanağı olan birtakım kaynaklar vardır , bunlara hukukun kaynakları adı verilir .
Hukukun dayanmış olduğu bu kaynaklar , ” yazılı hukuk kaynakları ” , ” yazılı olmayan hukuk kaynakları ” ve ” içtihat hukuku ” olarak 3 ana başlıkta incelenebilir .
1- Yazili Hukuk Kaynaklari
Yazılı hukuk kuralları ; soyut , objektif bir niteliğe sahiptir . Normlar hiyerarşisi olarak adlandırılan alt üst ilişkisine göre alt norm üst norma uymak zorundadır .
- Anayasa : Bir devletin temel yapısını , bağlı olduğu temel prensipleri , devletin temel organlarını ve bu organların birbirlerine karşı hak ve yetkilerini , kişilerin temel hak ve özgürlüklerini , yükümlülüklerini düzenleyen esas ve kurallar bütünüdür . Anayaasa bir hukuk devletinin temel yapı taşlarındandır . Anayasa aykırı kanun çıkartılamaz . Normlar hiyerarşisinin en üst basamağında Anayasa bulunur bu nedenle her zaman tüm normlar anayasa uygun olmalıdır . Değiştirilemez kurallar içerin ve değiştirilmesi çok zor şartlara bağlanan anayasalara katı anayasa denilir , değiştirilmesi daha basit usullere tabi tutulan anayasalara ise esnek ( yumuşak ) anayasa adı verilir . Yine belirtmekte fayda var ki , kısa ve öz maddelerden oluşan anayasa çerçeve anayasadır ; fakat daha ayrıntılı ve uzun maddeler içeren anayasalara ise kazuistik anayasa adı verilmektedir .
- Kanun : Kanunlar , yetkili bir organ ( kanun koyucu ) tarafından , belirli usullere dayanarak yazılı hale getirilmiş kurallardır . Kanunlar genel , objektif ve soyut özelliklere sahiptir . Genel olması ülkenin her tarafında uygulanacağını ifade etmektedir . Kural olarak kanunlar iptal edilinceye kadar , değiştirilinceye kadar uygulanır . Buna ek olarak süreli ve süresiz olarak tabir edilen bir ayırım vardır . Belirli bir süre sonra yürürlükten kalkacağı özel olarak belirtilen kanunlar süreli kanunlar olmakla birlikte , herhangi bir süre kısıtlaması olmayan kanunlar süresiz kanunlardır .
- Uluslararası Anlaşmalar : Uluslararası hukukun kişileri tarafından ( devletler ve uluslararası örgütler ) bir araya gelerek , yine uluslararası hukuka uygun esaslar çerçevesinde oluşturulan kurallardır . Ülkemizde Anayasa m.90’a göre ” Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası anlaşmalar , kanun hükmündedir . Bunlar hakkında Anayasa Mahkemesine başvurulamaz ” denilmiştir . Her ne kadar kanunlardan üstünmüş gibi gözükse de , bir iç hukuk normu olan kanunlar daima uluslararası anlaşmalardan daha üstündür . Yine aynı maddede , eğer kanun ve uluslararası anlaşma aynı konuda farklı hükümler içeriyorsa uluslararası anlaşmanın uygulanacağını öngörmüştür .
- Kanun Hükmünde Kararnameler : Yasama organının ( TBMM ) vermiş olduğu bir yetki doğrultusunda , Bakanlar Kurulu tarafından çıkartılan kanunlar ile eş değerdeki hukuk kaynağıdır . Kanun hükmünde kararnameler olağan dönem ve olağanüstü dönem kanun hükmünde kararnameleri olarak 2’ye ayrılır . Olağan dönem KHK ‘ ları için TBMM yetki verir lakin ; olağanüstü dönem KHK’ ları için TBMM’nin yetki vermesine gerek yoktur . Fakat her ikisi de Resmi Gazetede yayımlandıktan sonra TBMM’ye sunulmalıdır . TBMM onaylamaz ise yürürlüğe girdiği gibi kalkar .
- Tüzükler : Kanunların uygulanmasını göstermek , emrettiği işleri belirtmek üzere kanunlara aykırı olmamak koşulu ile Bakanlar Kurulu tarafından çıkartılan düzenleyici işlemdir Tüzükler Danıştay incelemesinden geçmek zorundadır .
- Yönetmelikler : Tüzüklerin uygulanmasını göstermek , emrettiği işleri belirtmek amacıyla kamu tüzel kişileri , Başbakanlık ve bakanlıklar tarafından çıkartılan düzenleyici işlemlerdir . Yönetmelikleri kendi görev alanlarına göre çıkarmaları gerekir . Her yönetmelik Resmi Gazetede yayımlanmaz . Hangilerinin yayınlanacağı kanunda belirtilir .
2- Yazili Olmayan Hukuk Kaynaklari
Yazılı olmayan hukuk kaynağı “ örf ve adetlerdir ” .
Yazılı olmayan hukukun en temel kaynağı örf ve adetlerdir .Örf ve adet hukuku yazılı hukuk kuralları gibi her zaman değil , belirli şartlar altında bir hukuk kaynağı sayılmaktadır .Bu kurallar yetkili bir organ tarafından yapılmış değillerdir . Bunlar zamanlar , süreklilik göstererek , tekrarlanıp ortaya çıkmışlardır . Yazısız hukuk kuralları toplumun ruhunu , vicdanını taşır . Örf ve adet hukuku bölgesel olabileceği gibi ülkesel boyutta da olabilir .
Kanunda somut olaya uygulanabilir bir hüküm yoksa , hakim örf ve adet hukukuna bakar . Bu kural Türk Medeni Kanununda belirtilmiştir .
3-Içtihat Hukuku
- Mahkeme Kararları ( Yargısal İçtihatlar ) : Hakimin kararını verirken , daha önceki kararlardan yararlanması , hem kendisi için emek ve zaman tasarrufu sağlayacak hem de hakimin benzer konularda daha önce verilmiş mahkeme kararlarından esinlenmesi hukuki güvenliği sağlayacaktır . Böylece vatandaşların hukuka olan güveni zedelenmeyecektir . Hakimin mahkeme kararlarından yararlanıp yararlanmaması onun isteğine bağlıdır . Ancak bunun istisnası İçtihatı Birleştirme Kararlarıdır . Eğer bir olaya özgü İçtihadı Birleştirme Kararı varsa , hakim bu karara uygun olarak hüküm tesis etmelidir .
- Bilimsel İçtihatlar ( Doktrinler ) : bir diğer hukuk kaynağı da bilimsel doktrinlerdir . Bilimsel doktrinler hukuki belgeler , eserleri kapsamaktadır . Hukukçuların ileri sürmüş oldukları bilimsel açıklamalardır .