İş hukukunun önemli kavramlarından birisi de iş arama iznidir. İş arama izni, işveren veya işçi tarafından bildirim süresine uyarak fesih bildiriminde bulunulması durumunda işçiye günde 2 saatten az olmamak üzere çalışma saatleri içinde verilen izindir. 4857 sayılı İş Kanunun 27. maddesinde iş arama izni “Bildirim süreleri içinde işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz… ” şeklinde düzenlemiştir.
İş arama izni işten ayrılacak olan işçi için kanunla getirilmiş koruyucu düzenlemelerden birisidir. Belirli bir mesai peridoyu içinde çalışan ve iş aramak için gerekli vakti bulamayacağı düşünülen işçinin yeni bir iş bulabilmesi amacıyla, işçiye sağlıklı ve yeterli bir vakit sağlanması için düzenlenmiştir. Uygulamada, işçiler tarafından yeterli bilgi sahibi olunmadığı için talep edilmeyen, işverenler açısından da ek bir yük getirdiği ve iş gücü kaybı olduğu gerekçesi ile uygulanmak istenmeyen iş arama izninin nasıl verileceği kanunla düzenlenmiştir.
Iş Arama İzninin Koşulları
İş arama izninin ilk koşulu bildirim süresinin bir diğer adıyla ihbar süresinin söz konusu olmasıdır. “İhbar Süresi ve İhbar Tazminatı” yazımızda detayları ile bahsettiğimiz ihbar süresi, kıdemi;
-altı aydan az olan işçilerde 2 hafta
-altı aydan bir buçuk yıl kadar olan işçilerde 4 hafta
-bir buçuk yıldan üç yıla kadar olan işçilerde 6 hafta
-üç yıldan fazla olan işçilerde 8 hafta
olarak belirlenmiştir. Bu süreler hem işçi hem de işveren açısından söz konusudur. Ancak ihbar süresini ister işveren bildirmiş ister işçi bildirmiş olsun iş arama izni iki durumda da söz konusudur. Çünkü kanunda bildirim süreleri ifadesi kullanılmış olup, işçi-işveren ayrımı yapılmamıştır.
İş arama izni için ikinci koşul işçinin talebidir. Gerek işveren tarafından “İşverenin Geçerli Nedenle Fesih Hakkı” yazımızda bahsettiğimiz fesih gerekçelerinden biri ile fesih bildiriminde bulunulması gerekse işçi tarafından yazılı istifa talebinin iletilmesi halinde, işçinin işverene iş arama izni kullanmak için yazılı başvurması gerekmektedir.
Iş Arama İzninin Kullanılışı
İş arama izninin nasıl kullanılacağına ilişkin Kanunun 27. maddesinde ” …İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır” düzenlemesine yer verilmiştir. Buna göre günlük en az 2 saat olmak üzere işçiye iş arama izni kullandırılacaktır. Kanunda en az tabiri nedeniyle de işveren tarafından işçi lehine bu sürenin artırılması da mümkündür.
İş arama izninde günlük en az 2 saat ifadesinden anlaşılması gereken haftanın çalışılan günlerinde bu iznin tanınmasıdır. Bunun sonucu olarak da iş arama izninin toplam süresi haftanın beş günü çalışan bir işyerindeki işçi ile haftanın altı günü çalışan bir işyerindeki işçi arasında bazı farklılıklar doğurmaktadır. Ancak amaç işçinin çalıştığı günlerde iş arayabilmesi için ona zaman kazandırmak olduğundan dolayı böylesi bir farklılık işçiler arasında eşitsizliğe neden olmamaktadır.
İşveren tarafından kullandırılacak 2 saatlik sürenin ne zaman kullandırılacağı işverenin yönetim hakkı kapsamında işveren tarafından belirlenecektir. Ancak işveren, bu belirlemeyi yaparken işyerinin ihtiyaçlarını dikkate alarak objektif olarak yapacaktır. İşçiyi zor durumda bırakmak amacıyla işçinin en az lehine olabilecek şekilde bu sürenin belirlenmesi durumunda hakkın kötüye kullanılması söz konusu olacağından işçi, bu izni kullanmayarak ücretini talep edebilecektir.
İşçi, Kanunun 27. Maddesi kapsamında iş arama iznini toplu olarak da kullanmak isteyebilir. Bu durumda işçi yazılı olarak işverene başvurarak iş arama iznini toplu kullanmak istediğini iletecektir. Ancak kanun burada “işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak” koşulunu getirmiştir. Buna göre iş arama iznini toplu olarak kullanacak işçi, işverenin de uygun görmesi durumunda aşağıdaki hesaplamada görüldüğü gibi iş arama iznini kullanabilir.
Iş Arama İznini Hesaplanması
İş arama izninin en az 2 saat olarak kullanılabileceğinden bahsetmiştik. Her ne kadar işveren tarafından günlük 2 saatten fazla izin verilebilmesi mümkün olsa da 2 saate göre iş arama iznin hesaplayalım.
Örneğin;
Günlük mesainin 09:00 da başladığı 17:00 da bittiği bir işyerinde işveren tarafından iş arama izni 09:00-11:00 arasın kullandırılabilecektir. Ancak işçi 15:00-17:00 saatleri arasında kullanmak istiyorsa işveren işin aksamaması ve verimliliğin azalmaması gibi objektif bir gerekçe sunması gerekecektir. Uygulamada da genellikle işçiler işten ayrılmadan önceki saatlere gelecek şekilde iş arama iznini kullanmak isterler.
Örneğin;
İş arama izninin toplu olarak kullanılması durumda, haftanın 5 günü, günlük 9 saat çalışılan bir işyerinde, 6 hafta ihbar süresi ve günlük 2 saat iş arama izni söz konusu olduğunda
Günlük 2 saat x haftanın 5 günü = haftada 10saat
Haftada 10 saat * 6 hafta süresince = Toplamda 60 saat iş arama izni söz konudur
İşyerinde günlük 9 saat çalışıldığı göz önüne alındığında işçi 6 gün 6 saat toplu iş arama izni kullanılacaktır.
Iş Arama İzni Ücreti
İş arama izninin, izin olarak kullandırılmasının mümkün olmaması veya eksik kullandırılması durumunda kanun söz konusu süreye ilişkin ayrıca ücret ödenmesine hükmetmiştir. Kanunun 27. maddesinin 2. ve 3. fıkralarında “İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret işçiye ödenir. İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırır ise işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder” şeklinde düzenlemelere yer verilmiştir.
Buna göre iş arama iznin kullanılması esas olup işçi ile işverenin anlaşması halinde doğrudan ücret şeklinde de ödenebilecektir. Ancak kanun iş arama iznine ait sürenin ücretini ayrı tutmuştur. Buna göre işçi izin yapmadan çalışırsa o süreye ait ücreti yüzde yüz zamlı olarak alacaktır. Örneğin, saatlik ücreti 40,00 TL ye denk gelen işçinin günlük iş arama iznini kullanmadan çalışması halinde
40,00 TL X 2 saat = 80,00 TL
80,00 TL ise yüzde yüz zamlı olarak 160,00 TL olarak işçiye ödenir. Dolayısıyla işçi aylık ücretinin yanında 160,00 TL ek ücret alacaktır. Bu hesaplama sadece bir günlük iş arama iznini kullanılmaması durumunda söz konusu olur.
Örneğin, 2 hafta ihbar süresi söz konusu olması durumunda haftanın 5 günü çalışılan işyerinde
2 hafta * haftanın 5 günü = 10 gün
Günlük 160,00 TL X 10 gün = 1.600,00 TL
olarak hesaplanacaktır. Buna göre ihbar süresinin daha fazla olması durumunda da bu hesaplanacak tutar daha da artacaktır.