Bir kısım haklar , hak konusu üzerinde bir hakimiyet sağladığı (ayni haklar , kişilik hakları ) , bir kısım haklar (alacak hakları ) bir şahıstan bir edimi talep yetkisi verdiği halde ; bir kısım haklarda kullanılmakla yeni bir durumun ortaya çıkması sonucunu doğururlar . Ortaya çıkan yeni durum , yeni bir hukuki ilişkinin kurulması , mevcut hukuki ilişkinin değiştirilmesi veya sona erdirilmesi şeklinde ortaya çıkabilir .Bunlara yenilik doğuran haklar denir .
Yenilik Doğuran Hakların Çeşitleri
- Kurucu Yenilik Doğuran Haklar : Bunlar , hakkın kullanılmasıyla yeni bir hukuki ilişkinin doğmasını sağlarlar . Örnek olarak alım , önalım ve geri alım hakları gösterilebilir . Alım hakkı hak sahibine tek taraflı bir beyanla bir taşınmazın alıcısı olabilme yetkisi verir . Önalım hakkı bir taşınmasın bir üçüncü şahsa satılması halinde , önalım hakkı sahibi tek taraflı girişimiyle üçüncü kişiye nazaran o taşınmazın alıcısı olabilme yetkisi verir .Geri alım hakkı ise taşınmazı başkasına devretmiş olan kişiye belirli şartlar çerçevesinde tek taraflı irade beyanıyla o taşınmazı geri alabilme yetkisi içerir .
- Değiştirici Yenilik Doğuran Haklar : Bunlar hakkın kullanılmasıyla önceden beri zaten mevcut olan bir hukuki ilişkide değişiklik meydana getiren haklardır . Örnek olarak seçimlik borçlarda seçim hakkı gösterilir Seçimlik borçlar borcun konusu birden çok edim teşkil ettiği , fakat bu edimlerden yalnız birinin yerine getirileceği (ifa edileceği ) haklardır .Örneğin yarışmayı kazanacak kişiye bir buzdolabı veya televizyon verilmesinin taahhüt edilmesinde durum böyledir .Bu edimlerden yalnız biri yerine getirilecektir .
- Bozucu Yenilik Doğuran Haklar: Bunlar hakkın kullanılmasıyla mevcut bir hukuki ilişkinin sona ermesini sağlarlar . Bir kimsenini vekilini azletme hakkı , boşanma tipik örneklerdir . Örneğin boşanmada eşler arasında mevcut olan hukuki işlem hakim kararıyla bozulmaktadır .
Yenilik Doğuran Hakların Ortak Özellikleri
- Yenilik doğuran hakların kullanılması şarta bağlanamaz.
- Yenilik doğuran haklarda prensip olarak zamanaşımı işlemez. Eğerki süre önerilmişse bu zamanaşımı değil hak düşürü süredir .
- Yenilik doğuran haklar bir kez kullanılmakla sona erer .Çünkü kullanılmasıyla amaca ulaşılmıştır .
- Prensip olarak yenilik doğuran haklardan geri dönülemez. Çünkü yenilik doğuran haklar kullanılmakla sona erer . Böylece geri dönülmesi mümkün değildir . Ancak taraflar aralarında yapacakları , sözleşme serbestisi kapsamında yeni bir sözleşme ile başka bir edimin yerine getirilmesini kararlaştırabilirler .